Нэр томъёоны тайлбар
Агаарын чанар, цаг агаарын үзүүлэлтүүдийн дэлгэрэнгүй тайлбар
AQI (Air Quality Index)
Агаарын чанарын индекс - Агаарын бохирдлын түвшинг хэмжих олон улсын стандарт. 0-500 хүртэлх утгатай бөгөөд тоо их байх тусам агаар бохирдсон гэсэн үг.
Хэмжих аргачлал
PM2.5, PM10, O₃, NO₂, SO₂, CO зэрэг бохирдуулагчдын хамгийн өндөр утгыг авна
Шинэчлэлт
Цаг бүр шинэчлэгдэж, одоогийн агаарын чанарыг харуулна
Олон улсын стандарт
EPA (Америкийн Байгаль орчны агентлаг)-ын стандартыг мөрдөнө
Сайн
Агаар цэвэр, гадаа явах аюулгүй
Дунд
Ихэнх хүмүүст аюулгүй
Эрүүл мэндэд сөрөг
Мэдрэмтгий хүмүүст сөрөг нөлөөтэй
Эрүүл мэндэд хортой
Бүх хүмүүст сөрөг нөлөөтэй
Маш хортой
Гадуур гарахгүй байх хэрэгтэй
Аюултай
Эрүүл мэндэд ноцтой аюултай
Зөвлөгөө: AQI утгыг өдөр бүр шалгаж, өөрийн болон гэр бүлийнхээ эрүүл мэндийг хамгаалаарай. Ялангуяа өглөө, орой гадаа гарахын өмнө шалгах нь зүйтэй.
PM2.5 (Нарийн тоосонцор)
Particulate Matter 2.5 (Нарийн тоосонцор) - 2.5 микрон буюу түүнээс бага хэмжээтэй тоосонцор. Маш жижиг учраас амьсгалын замаар уушгинд шууд нэвтэрч, эрүүл мэндэд ноцтой хортой.
Хэмжээний харьцуулалт
Үүсэх эх үүсвэрүүд
Нүүрс түлэх
40%
Автомашины яндан
30%
Үйлдвэрийн утаа
20%
Тоос шороо
10%
Хэмжих түвшингүүд
Аюулгүй
Эрүүл мэндэд ямар ч эрсдэлгүй
Дунд
Мэдрэмтгий хүмүүст жижиг нөлөөтэй
Эрүүл мэндэд сөрөг
Хүүхэд, настайчуудад сөрөг
Хортой
Бүх хүмүүст хортой нөлөөтэй
Маш хортой
Ноцтой эрүүл мэндийн эрсдэл
Аюултай
Эмнэлгийн тусламж шаардлагатай
Хэмжих нэгж: μg/m³ (микрограмм/шоо метр)
Эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө
- ❌Зүрхний өвчин, цусны даралт нэмэгдэх
- ❌Уушгины хорт хавдар, амьсгалын замын архаг өвчин
- ❌Астма, бронхит, уушгины үрэвсэл
- ❌Хүүхдийн тархи хөгжилд сөрөг нөлөө
Онцгой эмзэг бүлэг: Хүүхэд, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, өндөр настан, астма болон зүрхний өвчтэй хүмүүс PM2.5-д илүү мэдрэмтгий байдаг.
PM10 - Бүдүүн тоосонцор
Particulate Matter 10 микрон хүртэлх хэмжээтэй тоосонцор
Хэмжих нэгж
μg/m³ (микрограмм/шоо метр)
Хэмжээ
10 микрон (0.01 мм) хүртэлх жижиг хэсэгчлэл
Эрүүл мэндийн нөлөө
Ханиад, нүдний цочрол, амьсгалын замын өвчин үүсгэнэ
Онцгой анхаарал: Хүүхэд, өндөр настан, астма өвчтэй хүмүүст илүү хортой. PM2.5-аас том боловч амьсгалын дээд замд бохирдол үүсгэнэ.
PM2.5-тай харьцуулбал: PM10 нь PM2.5-аас 4 дахин том. PM2.5 уушгинд хүрч чадах бол, PM10 амьсгалын дээд замд (хамар, хоолой) үлдэнэ.
O₃ - Озон (Газрын гадаргын)
Ozone - Нарны гэрэлтэй үүсдэг химийн бодис
Хэмжих нэгж
ppb (parts per billion - тэрбумын хэсэг)
Химийн томьёо
O₃ (гурван хүчилтөрөгчийн атом)
Огцом цаг
Үд дунд 12:00-17:00 цагт хамгийн өндөр байна
Сонирхолтой: Стратосферийн озон (дээд давхарга) биднийг хамгаална. Харин газрын гадарга дээрх озон (доод давхарга) хортой!
Дунд
Өндөр
Дунд
Бага
Хамгаалах аргууд:
- • Үд дундын 12:00-17:00 цагт гадуур гарахаас зайлсхийх
- • Зуны халуун өдрүүдэд гадаа дасгал хийхгүй байх
- • Цонхоо хааж, дотор байх (өндөр түвшинд)
- • Озоны мэдээллийг өглөө шалгах
NO₂
Азотын давхар исэл
Nitrogen Dioxide
Тодорхойлолт
Азотын давхар исэл нь автомашин, үйлдвэрийн шаталтын явцад үүсдэг хүрэн өнгөтэй бохирдуулагч хий юм. Энэ нь амьсгалын замын эсүүдийг гэмтээж, уушгины үрэвсэл үүсгэдэг. Астма болон бусад амьсгалын өвчнийг дордуулж, хүүхдийн уушгины хөгжилд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.
Концентрацийн түвшин
0-53 ppb - Аюулгүй
Эрүүл мэндэд аюулгүй түвшин. Гадаа чөлөөтэй үйл ажиллагаа явуулж болно.
53-100 ppb - Дунд зэрэг
Амьсгалын мэдрэмтгий хүмүүст бага зэргийн цухуйлт үүсч болно.
100-360 ppb - Эрүүл мэндэд муу
Амьсгалын өвчтэй хүмүүс болгоомжтой байх шаардлагатай.
360+ ppb - Аюултай
Бүх хүн өртөх эрсдэлтэй. Гадаа гарах хугацааг багасгах хэрэгтэй.
* ppb = parts per billion (тэрбумын хэсэг)
Улаанбаатар хотод
Оргил цагуудад (07:00-09:00, 17:00-19:00) автомашины урсгал ихэсдэг тул NO₂-ийн түвшин мэдэгдэхүйц өндөр байна. Гол замуудын дагуух хороолол, хорооллууд илүү их өртдөг.
Өндөр эрсдэлтэй бүс: Их тээврийн урсгалтай замын 100 метрийн тойрогт амьдардаг хүмүүс
Хамгаалах арга хэмжээ
SO₂
Хүхрийн давхар исэл
Sulfur Dioxide
Тодорхойлолт
Хүхрийн давхар исэл нь хүхэр агуулсан түлш (нүүрс, түүхий тос) шатаахад үүсдэг өнгөгүй хий юм. Энэ нь амьсгалын замд хүчтэй цухуйлт үүсгэж, астмын доргилт, уушгины үрэвсэл бий болгодог. Агаар мандалд хүчиллэг бороо үүсгэх гол шалтгаан болдог.
Концентрацийн түвшин
0-35 ppb - Аюулгүй
Эрүүл мэндэд аюул учруулахгүй түвшин.
35-75 ppb - Дунд зэрэг
Мэдрэмтгий хүмүүст бага зэргийн нөлөө үзүүлж болно.
75-185 ppb - Эрүүл мэндэд муу
Амьсгалын өвчтэй хүмүүст сөрөг нөлөө үзүүлнэ.
185+ ppb - Аюултай
Бүх хүн амьсгалын замын цочролд өртөх эрсдэлтэй.
* ppb = parts per billion (тэрбумын хэсэг)
Улаанбаатар хотод
Өвлийн улиралд (11-р сараас 3-р сар) нүүрсээр халаалт хийдэг тул SO₂-ийн хэмжээ мэдэгдэхүйц өндөр байна. Гэр хороолол, хашааны байшин ихтэй бүс нутагт онцгой анхаарал хандуулах шаардлагатай.
Улирлын харьцуулалт:
Хамгаалах арга хэмжээ
АМЬ НАСАНД АЮУЛТАЙ ХИЙ
Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл нь үнэргүй, өнгөгүй
CO
Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл
Carbon Monoxide
Тодорхойлолт
Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл (CO) нь түлш бүрэн шатаагүй үед үүсдэг үнэргүй, өнгөгүй, хорт хий юм. Энэ нь хамгийн аюултай бохирдуулагчдын нэг бөгөөд хүний мэдрэхгүй байхад амь насанд аюул учруулж болно.
CO нь цусан дахь хүчилтөрөгчийг орлож, биеийн эд эрхтнүүдэд хүчилтөрөгч хүргэхэд саад болдог. Энэ нь тархи, зүрх зэрэг чухал эрхтнүүдийг гэмтээж, амь насанд аюултай.
Концентрацийн түвшин
0-4.4 ppm - Аюулгүй
Эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй.
4.4-9.4 ppm - Дунд зэрэг
Зүрхний өвчтэй хүмүүст нөлөөлж болно.
9.4-15.4 ppm - Эрүүл мэндэд муу
Толгой өвдөх, ядрах шинж тэмдэг гарна.
15.4+ ppm - Аюултай - Амь насанд аюултай!
Ухаан алдах, нас баралт хүртэл үүсч болно. Яаралтай арга хэмжээ авах!
* ppm = parts per million (саяны хэсэг)
Улаанбаатар хотод
Өвлийн улиралд зуух, пичний утаа, автомашины яндангийн хийнээс CO-ийн хэмжээ өндөр байдаг. Битүү орчинд түлш түлдэг гэр хорооллууд илүү эрсдэлтэй байна.
Өндөр эрсдэлтэй нөхцөл:
- • Агааржуулалтгүй гэрт зуух, пич түлэх
- • Битүү гаражид машины хөдөлгүүр ажиллуулах
- • Яндан буруу хийгдсэн эсвэл бітүүрсэн
Хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?
CO мэдрэгч хэрэгсэл таны болон гэр бүлийнхээ амь насыг аврах боломжтой.
Температур
Агаарын халуун, хүйтний хэмжээ. Celsius (°C) хэмжигдэхүүнээр илэрхийлэгддэг. Температур нь биеийн дулааны баланс, агаарын чанар, эрүүл мэндэд шууд нөлөөлдөг.
-40°C ба түүнээс доош: Онцгой хүйтэн - Хатуу ширүүн өвөл (Улаанбаатарт жилд хэдэн удаа)
-40°C - -20°C: Маш хүйтэн - Өвлийн бүрэн хувцас, царай таглах
-20°C - 0°C: Хүйтэн - Дулаан хувцас, ноосон малгай
0°C - 10°C: Сэрүүн - Дунд зэргийн куртка, өвлийн эцэс/хаврын эхэн
10°C - 20°C: Тааламжтай - Хөнгөн куртка, зун эхлэх
20°C - 30°C: Дулаан - Намрын хувцас, зуны өдрүүд
30°C+: Халуун - Богино ханцуй, усны хэрэглээ нэмэгдүүлэх
Улаанбаатарт: Дэлхийн хамгийн хүйтэн нийслэл. Өвөл -40°C хүртэл хүрч, зун +30°C болдог. Температурын зөрүү 70°C+ хүрнэ. Халуун, хүйтэн хоёуланд дасах шаардлагатай.
Температур ба агаарын чанар:
- Өвлийн хүйтэнд халаалт ихэсч, агаар бохирдол өсдөг
- -30°C-аас хүйтэн үед тооsonцор агаарт удаан хугацаагаар үлдэнэ
- Зуны халуунд озон түвшин өндөр байдаг
- Температурын огцом өөрчлөлт эрүүл мэндэд хортой
Зөвлөгөө: -30°C-аас хүйтэн үед гадаа байх хугацааг багасгах, царайгаа хамгаалах. +25°C-аас дээш үед ус ихээр уух, нарнаас хамгаална. Температурыг агаарын чанартай хамт харгалзан гадаагаа гарах эсэхээ шийднэ.
Мэдрэмж (Feels Like)
Жинхэнэ температур биш, харин хүний биед мэдрэгдэх температур. Салхины хурд болон чийгшил зэргийг харгалзан тооцдог. Энэ нь гадаа гарахдаа ямар хувцас өмсөх, хэр удаан байх вэ гэдгийг шийдэхэд тусалдаг.
Хэрхэн тооцдог вэ?
Өвлийн улиралд (Wind Chill): Салхи арьсны гадаргуугаас дулааныг хурдан авч, илүү хүйтэн мэдрэгдүүлнэ.
• Жишээ: -20°C + салхи 10 м/с = -30°C шиг мэдрэгдэнэ
Зуны улиралд (Heat Index): Чийгшил өндөр үед хөлрөх нь удааширч, илүү халуун мэдрэгдэнэ.
• Жишээ: +30°C + чийгшил 80% = +35°C шиг мэдрэгдэнэ
Улаанбаатарт: Өвлийн улиралд салхины хүчтэй үед "мэдрэмж" температур жинхэнэ температураас 5-15°C-аар доогуур байж болно. Хүйтний өвчин, цус хөлдөлтийн эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.
Салхины нөлөө (Wind Chill эффект):
• Салхигүй: -20°C → -20°C мэдрэгдэнэ
• Сул салхи (5 м/с): -20°C → -25°C мэдрэгдэнэ
• Хүчтэй салхи (10 м/с): -20°C → -30°C мэдрэгдэнэ
• Шуурга (15+ м/с): -20°C → -35°C+ мэдрэгдэнэ
Яагаад чухал вэ?
- Жинхэнэ температураас илүү бодит мэдрэмж өгдөг
- Хувцасны сонголтонд тусална (салхины куртка, малгай)
- Хүйтрэлт, дулааны цочролоос урьдчилан сэргийлнэ
- Гадаа байх аюулгүй хугацааг тооцоход тусална
Салхины хурд
Wind Speed
Салхи нь агаарын масс хөдөлж буй хурд юм. Цаг агаарт томоохон нөлөө үзүүлж, агаарын чанарыг тараах, температурыг өөрчлөх үүрэгтэй. Метр/секунд (м/с) хэмжээсээр хэмжигддэг.
0-5 м/с - Зөөлөн, тайван
0-18 км/ц6-10 м/с - Дунд зэрэг
19-38 км/ц11-15 м/с - Хүчтэй салхи
39-61 км/ц16+ м/с - Маш хүчтэй, шуурга
62+ км/цХэмжих нэгж (Measurement units)
1 м/с
= 3.6 км/ц
10 м/с
= 36 км/ц
20 м/с
= 72 км/ц (шуурга)
Зөвлөгөө: Салхины хурд 15 м/с-аас их байвал гадаа явахдаа болгоомжтой байж, хүүхдүүдийг гадаа гаргахгүй байх нь зүйтэй.
Чийгшил
Humidity / Харьцангуй чийгшил
Чийгшил буюу харьцангуй чийгшил (Relative Humidity) гэдэг нь агаарт агуулагдах усны уурын хэмжээ юм. Тухайн температурт агаар хамгийн ихдээ агуулж чадах чийгний хэдэн хувь байгааг харуулна. Хувиар (%) илэрхийлэгддэг.
0-30% - Хуурай
Агаар хэт хуурай. Арьс, хамар, хоолой хатна.
30-60% - Тохиромжтой
Хүний биед хамгийн тааламжтай түвшин.
60-80% - Чийглэг
Агаар чийглэг. Халуунд амьсгалахад хүндрэлтэй.
80-100% - Маш чийглэг
Агаар ханасан. Манан, бороо орох магадлал өндөр.
Чийгшлийн шкал (Humidity scale)
Температур ба чийгшлийн хамаарал
Халуун агаар их усны ууp агуулж чаддаг. Иймээс зуны улиралд 60% чийгшил өвлийн 60%-аас илүү чийглэг мэдрэгддэг. Мөн халуун + өндөр чийгшил нь хүнийг илүү халаах шалтгаан болдог (heat index).
Өвөл (−20°C)
40% чийгшил = тохиромжтой
Зун (+30°C)
50% чийгшил = халуун мэдрэгдэнэ
Ерөнхий зөвлөгөө: Гэртээ чийгшлийг хэмжих багаж (hygrometer) байлгавал эрүүл орчинг хадгалахад тустай. Идэвхтэй чийгшил: 40-50% нь оновчтой.
Эдгээр үзүүлэлтүүдийг ойлгож, өөрийн эрүүл мэндээ хамгаалаарай